John McCain trong hồi ức của cựu quản giáo nhà tù Hỏa Lò

Từng là một tù binh trong nhà tù Hỏa Lò, phi công Hải quân Mỹ John McCain được biết đến là một người thẳng thắn, quyết liệt và luôn sẵn sàng tranh luận về cuộc chiến với những quản giáo Việt Nam. Một trong số này là Đại tá Trần Trọng Duyệt, nguyên Trại trưởng tại nhà tù Hỏa Lò, Hà Nội giai đoạn 1968 - 1973.

Ông Trần Trọng Duyệt không thể quên tù binh nổi tiếng kiên quyết không thay đổi quan điểm của mình, người cuối cùng lại khiến ông ngưỡng mộ. "Chính sự gan góc, quan điểm mạnh mẽ đã khiến tôi thích tranh luận với ông ấy", vị đại tá quân đội về hưu hồi tưởng. 

Trong những thập niên sau chiến tranh, John McCain - người vừa qua đời ở tuổi 81 - đã để quá khứ ngủ yên và nỗ lực không mệt mỏi nhằm thúc đẩy quá trình hòa giải quan hệ Việt -Mỹ.

5 năm 6 tháng của McCain trong nhà tù bắt đầu vào tháng 10/1967 khi chiếc máy bay ném bom Skyhawk của ông bị bắn hạ trên hồ Trúc Bạch, Hà Nội.

Được người dân cứu lên với một chân và hai cánh tay bị gãy, McCain được đưa tới nhà tù Hỏa Lò, nơi có khoảng 500 tù nhân chiến tranh bị giam giữ.

Bộ đồ bảo hộ của John McCain được trưng bày tại nhà tù Hỏa Lò, nay trở thành một bảo tàng ở thủ đô. Ảnh: AFP/Hoang Dinh Nam.

McCain phải ở trong phòng giam cách ly và mắc chứng kiết lỵ. Suốt hàng tháng trời, ông chỉ ăn bánh mì và súp bí ngô. Ông giao tiếp với các tù nhân khác bằng cách gõ mật mã lên những bức tường bêtông dày.

Lớp học tiếng Anh và những câu chuyện đùa

Trong cuốn hồi ký của mình, McCain đã viết rằng nỗi đơn độc đó khiến ông khá cáu kỉnh và la hét với những quản tù. Ông cũng kể rằng mình bị thẩm tra và đánh đập.

Tuy nhiên, ông Trần Trọng Duyệt phủ nhận thông tin rằng John McCain hay những tù binh khác từng bị ngược đãi. "Không có chuyện tra tấn, người Việt Nam đã cứu ông ấy", ông nói trong một cuộc phỏng vấn đầu năm nay tại nhà riêng ở Hải Phòng. 

Ông Trần Trọng Duyệt chỉ vào những bức ảnh tù binh chiến tranh Mỹ được treo trong nhà. Ảnh: AFP/Nhac Nguyen.

Mối quan hệ giữa cựu quản giáo này với John McCain trở nên tốt đẹp hơn khi cựu phi công Mỹ sắp mãn hạn tù. "Ngoài giờ làm việc, ông ấy dạy tiếng Anh cho tôi. Kỹ năng sư phạm của anh rất đáng nể", ông Duyệt nói.

Trong những bài viết thời kỳ hậu chiến, McCain tiết lộ rằng mọi thứ trở nên dễ dàng hơn cho ông vào đầu những năm 1970. Ông đọc văn bản viết về Chủ tịch Hồ Chí Minh, và được phép đi lại trong sân nhà tù với những người lính Mỹ khác.

Ông Duyệt lại ấn tượng với những kỷ niệm gần gũi hơn, nhớ về cách ông cùng McCain trò chuyện, chia sẻ chuyện gia đình hay những chuyến du lịch.

"Chúng tôi cười với nhau và đồng ý rằng phụ nữ nơi nào cũng vậy - đều ưa nịnh, thích hờn dỗi và hay ghen", ông mỉm cười khi trả lời AFP.

Cựu tù binh chiến tranh

McCain rời hải quân năm 1981 để theo đuổi sự nghiệp chính trị lâu dài, với vị trí cao nhất là Thượng nghị sĩ đảng Cộng hòa của bang Arizona. Nhưng những năm tháng trong nhà tù Hỏa Lò là điều gây tiếng vang suốt đời ông.

Nhà tù Hoa Lò ngày nay là một điểm đến lịch sử nổi tiếng với nhiều du khách nước ngoài. Ảnh: AFP/Nhac Nguyen.

Những năm tháng thời bình, vai trò của John McCain được ca ngợi trong suốt quá trình hòa giải quan hệ Việt - Mỹ, hai quốc đã trở thành đồng minh sau hơn nửa thế kỷ từ khi chiến tranh chấm dứt.

"John McCain sẽ luôn là tù binh chiến tranh, trải nghiệm này gắn liền với tên tuổi và con người của ông. Lòng cởi mở của ông với Việt Nam và những chuyến trở lại đất nước này cũng như những trải nghiệm thời chiến giúp chữa lành rất nhiều vết thương", theo Alvin Townley, tác giả cuốn "Defiant" về các tù binh Mỹ từng bị giam trong nhà tù Hỏa Lò.

McCain đã tới thăm Việt Nam nhiều lần sau khi hai nước khôi phục quan hệ ngoại giao vào năm 1995, thậm chí quay lại nhà tù Hỏa Lò - hiện là điểm du lịch nổi tiếng - trong cuộc gặp gỡ thân mật với một cựu tù nhân khác.

Đại tá Trần Trọng Duyệt không có cơ hội liên lạc lại với McCain sau này, nhưng ông có thể tưởng tượng những gì mình có thể nói nếu gặp lại người anh hùng này. "Nếu ông ấy đến Việt Nam, tôi sẽ chào ông ấy, không phải với tâm thế là một cựu quản giáo và một tù nhân, mà là hai cựu chiến binh từ cả hai phía chiến trường, nay lại gặp nhau trong tinh thần hòa giải," ông Duyệt nói.

Khi được thông báo tin buồn của McCain, ông Duyệt nói vào ngày 26/8 rằng mình "rất buồn". "Nểu có thể, xin gửi lời chia buồn của tôi đến gia đình ông ấy", ông Duyệt bày tỏ.